Rrënjët përrallore dhe historike të këtij Manastiri
Nëse muret e lashta mund të flisnin, Manastiri Sümela në Turqinë lindore do të kishte mjaft histori për të treguar. Që nga themelimi i tij në shekullin e 4-të të erës sonë nga disa të krishterë që mbërritën përgjatë bregut të Detit të Zi. Faltorja ka dëshmuar evoluimin e Perandorisë Romake në epokën Bizantine, ngritjen e osmanëve, luftën për pavarësinë turke pas Luftës së Parë Botërore, dekada vandalizmi dhe neglizhimi, dhe një ringjallje pothuajse e mrekullueshme në kohët moderne.
Përveç historisë, Sümela është një vend që duket i krijuar nga inteligjenca artificiale dhe jo një vend real, oborre, bibliotekë, dhoma banimi, ujësjellës dhe një burim i shenjtë i mbyllur me gurë, i vendosur në mënyrë të pasigurt në një shkëmb shkëmbor. Gati300 metra mbi një luginë në Alpet Pontike. Çdo ditë, mijëra vizitorë ecin përgjatë një shtegu me kalldrëm për në manastir. Po ashtu, Sümela është në listën për t’iu bashkuar, UNESCO-s për tu shpallur si një sit i trashëgimisë botërore. Tani një muze shtetëror dhe jo një komunitet aktiv fetar, manastiri i është nënshtruar viteve të restaurimit, për ta bërë vend të sigurt për turizmin. Restaurimi i vazhdueshëm zbuloi një tunel sekret që të çon në një kishëz të pazbuluar më parë, që mund të jetë përdorur si një vend vëzhgimi për të mbrojtur manastirin.
Brenda kishës së vogël, arkeologët gjetën afreske dramatike që përshkruanin parajsën dhe ferrin, jetën dhe vdekjen.
Gjatë sezonit të verës, vizitorët mund të shikojnë nga afër restauruesit që heqin grafitet dhe dëmet e tjera të shkaktuara pasi manastiri ishte i pabanuar dhe i pambrojtur midis viteve 1920 dhe 1960.
“Për shumë vite nuk kishte kontroll të mjaftueshëm këtu dhe kishte shumë vandalizëm”, thotë restauratori Senol Aktaş.
“Njerëzit shkruan emrat e tyre dhe gjëra të tjera nëpër afreske që ne po përpiqemi t’i heqim duke pikturuar mbi grafite me një stil dhe ngjyra të ngjashme me atë që përdorën artistët origjinal”, shton ai.
Sado mbresëlënëse të jenë afresket e jashtme, ato zbehen në krahasim me imazhet edhe më të vjetra brenda. Pas fasadës së saj, kisha zhduket brenda një shpelle të madhe të mbushur me imazhe të gjalla të krijuara në shekullin e 13-të. Portrete të mëdha të Jezusit dhe të Virgjëreshës Mari shikojnë poshtë nga tavani, ndërsa muret janë të rezervuara për engjëjt, apostujt dhe shenjtorët, duke përfshirë një përshkrim mjaft grafik të Shën Ignatit duke u copëtuar nga luanët në një arenë romake.
Disa kanë pohuar se imazhet janë shtrembëruar qëllimisht nga muslimanët. Por Öznur Doksöz, i cili ka udhëhequr vizitorët në Sümela që nga vitet 1980 kur u hap për herë të parë për publikun, thotë se ka një shpjegim tjetër të mundshëm.
“Virgjëresha Mari është një person i shenjtë edhe për popullin mysliman. Kështu njerëzit që jetojnë këtu përreth erdhën dhe gërvishtnin fytyrat e tyre, veçanërisht sytë, zienin copat e bojës dhe pinë këtë ujë duke menduar se do t’i bekonte. Nuk e dimë nëse kjo histori është e vërtetë apo jo, por kështu thonë njerëzit”.
Ndërkohë, askush nuk e di me siguri nëse historia e origjinës së manastirit është e vërtetë apo thjesht mit.
Rrënjët përrallore dhe historike të këtij Manastiri
Sipas legjendës, Sümela i ka rrënjët në vitin 386 të es dhe një zbulim i mrekullueshëm nga murgjit grekë Barnaba dhe Sophronios. Ata u tërhoqën në zonën e largët nga një vizion gjatë të cilit Virgjëresha Mari u tregoi atyre për një ikonë të pikturuar nga Luka Apostulli i fshehur diku në Alpet Pontike. Më në fund murgjit zbuluan reliken e shenjtë, një portret të errët të Virgjëreshës Mari dhe Foshnjës Jezus, të cilin e pagëzuan me emrin Panagia Soumela, në shpellën që më vonë do të strehonte Kishën e Shkëmbit. Shpella mbeti një vend pelegrinazhi për qindra vjet. Vetëm në shekullin e 13-të, manastiri siç e njohim ne sot u themelua nga murgjit ortodoksë gjatë një periudhe kur mbretëria e fundit e krishterë sundonte rajonin. Ajo vazhdoi të lulëzonte nën osmanët, të cilët morën kontrollin e zonës në 1461. Sümela ishte e njohur për pelegrinët e krishterë dhe myslimanë, dhe një manastir aktiv ortodoks grek, deri në fillim të shekullit të 20-të. Pas shpërbërjes së Perandorisë Osmane pas Luftës së Parë Botërore, turqit dhe grekët etnikë të perandorisë luftuan një luftë civile që përfundoi në vitin 1923 me një shkëmbim masiv të popullsisë midis pjesëve aziatike dhe evropiane të ish-perandorisë. Nga frika se do të grabiteshin gjatë udhëtimit të tyre në Greqi, murgjit varrosën thesaret e manastirit në vende të fshehta në luginën e Altindere, duke shpresuar t’i merrnin ato në të ardhmen.
Rrënjët përrallore dhe historike të këtij Manastiri
Manastiri i braktisur u bë një magnet për gjuetarët e thesareve që kërkonin ato objekte të çmuara. Panagia Soumela u gjet përfundimisht nga murgjit dhe tani është vendosur brenda Manastirit Nea Sumela në Greqinë veriore. Megjithatë, disa relike u kontrabanduan nga Turqia dhe tani qëndrojnë në muze ose koleksione private anembanë botës. Një moment vendimtar në ringjalljen e manastirit erdhi më 15 gusht 2010, në ditën e festës së Fjetjes së Virgjëreshës Mari, kur Kryepeshkopi i Kostandinopojës kreu shërbimin e parë të adhurimit ortodoks në Sümela në 88 vjet. Ceremonia përsëritet tani çdo 15 gusht, megjithëse besimtarët lejohen të luten gjatë gjithë vitit në kapelat e manastirit.
Manastiri Sümela ndodhet në Parkun Kombëtar të Luginës Altındere rreth një orë me makinë në jug të Trabzonit, një qytet turistik në bregun lindor të Detit të Zi të Turqisë./M.K-dritare.net
