Përtej zhurmës së ditës së zgjedhjeve
Pas çdo palë zgjedhjesh, zhurma mediatike dhe debati publik përqendrohen natyrshëm te rezultati: kush fitoi, kush humbi dhe cilat do të jenë ekuilibrat e reja të pushtetit. Kjo është ana e dukshme e medaljes, ajo që konsumohet shpejt dhe harrohet po aq shpejt. Por, përtej titujve kryesorë dhe deklaratave politike, historia e vërtetë dhe më e thellë e shëndetit të një demokracie fshihet diku tjetër: në faqet e dendura dhe teknike të raporteve të vëzhguesve ndërkombëtarë.
Këto dokumente, shpesh të anashkaluara nga publiku i gjerë, janë një pasqyrë e paçmuar e mënyrës se si funksionon realisht sistemi ynë zgjedhor. Raporti final i Zyrës së OSCE-së për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (ODIHR) për zgjedhjet parlamentare të 11 majit 2025 nuk bën përjashtim. Ai zbulon një sërë të vërtetash surprizuese dhe shqetësuese që shkojnë përtej rezultatit numerik, duke nxjerrë në pah sfida sistemike që prekin thelbin e demokracisë shqiptare. Ky artikull do të thellohet pikërisht në këto gjetje, për të kuptuar se çfarë ndodhi realisht prapa kuintave të garës elektorale.
——————————————————————————–
1. Fusha e pabarabartë e lojës: Kur shteti dhe partia bëhen një
Një nga përfundimet më thelbësore dhe alarmante të raportit të ODIHR-it është se gara zgjedhore, ndonëse konkurruese, nuk u zhvillua në kushte të barabarta për të gjithë. Raporti thekson se partia në pushtet përfitoi nga një “përdorim i gjerë i burimeve administrative”, një term teknik që në gjuhë të thjeshtë do të thotë përdorimi i pozitës shtetërore dhe fondeve publike për avantazh partiak.
Shembujt janë konkretë dhe të shumtë. Gjatë periudhës së fushatës, ministrat dhe vetë kryeministri u angazhuan në një sërë eventesh zyrtare, duke promovuar dhe inauguruar projekte infrastrukturore dhe investime. Por problemi shkonte edhe më thellë. Raporti dokumenton “akuza të shumta për presion ndaj votuesve, veçanërisht ndaj nëpunësve publikë” dhe “raportime të përhapura që pretendonin presion ndaj punonjësve të bashkive nga eprorët e tyre për të mbështetur ose marrë pjesë në fushatën e PS-së”. Këto praktika “mjegulluan kufirin midis shtetit dhe partisë”, duke i dhënë mazhorancës një avantazh të padrejtë. Kur qeveria bën fushatë me taksat e qytetarëve, zgjedhjet pushojnë së qeni një garë idesh dhe kthehen në një demonstrim force të pabarabartë, duke ia vështirësuar votuesit të bëjë një zgjedhje të lirë.
…zgjedhjet “ishin konkurruese dhe të menaxhuara profesionalisht, por u zhvilluan në një mjedis tejet të polarizuar dhe garuesit nuk gëzonin një fushë loje të barabartë.”
2. Paradoksi i teknologjisë: E-votimi mes besimit dhe mosbesimit politik
Zgjedhjet e vitit 2025 shënuan një hap përpara në modernizimin e procesit, me përdorimin e gjerë të identifikimit biometrik dhe pilotimin e votimit elektronik (e-votimit). Në teori, teknologjia duhet të rriste transparencën dhe besimin e publikut. Por raporti i ODIHR zbulon një paradoks befasues: mosbesimi politik ishte aq i thellë sa arriti të minonte vetë teknologjinë që supozohej ta luftonte atë.
Së pari, pilotimi i e-votimit u kufizua në vetëm 1.4% të votuesve, në kundërshtim flagrant me Kodin Zgjedhor që kërkon një mbulim prej të paktën 10%. Ky vendim erdhi si rezultat i “një ngërçi politik” dhe një kërkese nga opozita për të kufizuar projektin. Por ngjarja më surprizuese ndodhi pas mbylljes së votimit. Transmetimi elektronik i rezultateve nga qendrat e votimit elektronik u anulua papritur. Arsyeja? Një kërkesë nga opozita, e cila shprehu shqetësime se rezultatet mund të publikoheshin para kohe. Ky vendim jo vetëm që shkaktoi vonesa dhe konfuzion, por “minoi besimin në teknologjinë zgjedhore”, duke treguar se kur palët nuk i besojnë njëra-tjetrës, asnjë pajisje sado moderne nuk mund ta ndërtojë dot besimin.
3. Media e kufizuar: Kur “lajmet” prodhohen nga vetë partitë
Mjedisi mediatik gjatë fushatës përshkruhet nga ODIHR si “tejet i kufizuar”. Problemet sistemike janë të thella: pavarësia e medias cenohet nga “financimi jotransparent, pronësia e përqendruar, ndërhyrja në autonominë editoriale dhe ndikimi politik”. Por brenda këtij peizazhi problematik, raporti zbulon një praktikë specifike dhe shokuese që tregon se sa i deformuar ishte informacioni që iu servir votuesve.
Shumë stacione televizive kombëtare transmetuan materiale filmike të aktiviteteve të fushatës, të cilat ishin “të siguruara nga vetë partitë politike”, dhe i përfshinë këto materiale direkt në edicionet qendrore të lajmeve, pa i etiketuar si të tilla. Kjo praktikë është në kundërshtim të drejtpërdrejtë me Kodin Zgjedhor. Kjo e shndërron lajmin në reklamë dhe gazetarinë në marrëdhënie me publikun, duke i vjedhur qytetarit mjetin më thelbësor për të mbajtur pushtetin përgjegjës: informacionin e vërtetë.
4. Vota e diasporës: Një hap historik me një fillim problematik
Për herë të parë në historinë e Shqipërisë, qytetarët që jetojnë jashtë vendit patën mundësinë të votonin. Ky ishte padyshim një “zhvillim historik zgjedhor” dhe një arritje e madhe në parim. Megjithatë, zbatimi në praktikë u shoqërua me sfida dhe tensione të konsiderueshme, të cilat tregojnë se rruga përpara është ende e gjatë.
Së pari, rreth 41,000 aplikime për të votuar nga jashtë u refuzuan, kryesisht për shkak të mungesës së dokumentacionit të duhur që vërtetonte vendbanimin. Ky numër i lartë tregon për vështirësitë burokratike dhe nevojën për fushata më të mira informuese. Por pika më kulmore e tensionit u arrit gjatë procesit të numërimit. Procesi u vonua ndjeshëm për shkak të “mosmarrëveshjeve mbi fletët e votimit nga Greqia”. Çështja u bë aq e ndjeshme politikisht sa kërkoi ndërhyrjen e Komisionit të Ankimimeve dhe Sanksioneve (KAS) dhe u bë objekt betejash ligjore mes partive kryesore. Ky fillim i trazuar, ndonëse nuk e zhbën rëndësinë historike të votës së diasporës, tregon qartë se zgjerimi i të drejtës së votës kërkon një përgatitje logjistike dhe një konsensus politik shumë më të fortë.
5. Fushata e padukshme: Boshllëqet ligjore për financat dhe fushatën online
Një demokraci e shëndetshme kërkon transparencë të plotë mbi burimet financiare të partive politike. Raporti i ODIHR-it zbulon se kuadri ligjor shqiptar ka boshllëqe aq të mëdha sa e bën këtë transparencë thuajse të pamundur, duke krijuar hapësirë për një “fushatë të padukshme” financiare.
Dy probleme kryesore theksohen:
1. Shpenzimet e kandidatëve individualë u përjashtuan nga limitet e shpenzimeve të partive. Kjo krijon një “paqartësi ligjore” që mund të lejojë anashkalimin e kufijve ligjorë, ku shuma të mëdha parash mund të shpenzohen nga kandidatët pa u llogaritur si pjesë e tavanit të partisë.
2. Fushata online, reklamat e paguara në rrjetet sociale dhe shpenzimet nga palë të treta janë plotësisht “të parregulluara”. Kjo do të thotë se nuk ka asnjë kontroll mbi burimin apo sasinë e parave që derdhen në fushatën dixhitale. Për të dhënë një ide të përmasave, raporti citon se vetëm në një periudhë njëmujore, garuesit shpenzuan deri në 21,410,830 Lekë (rreth 217,870 Euro) vetëm për reklama në platformat e Meta-s.
Për ta bërë situatën edhe më problematike, asnjë nga garuesit nuk publikoi një bazë të dhënash për donacionet siç e kërkon ligji, dhe KQZ-ja nuk kishte instrumente ligjore për të zbatuar këtë detyrim. Ky boshllëk financiar jo vetëm që minon transparencën, por ushqen drejtpërdrejt problemin e theksuar më herët: partitë përdorin fonde të pakontrolluara për të prodhuar dhe shpërndarë përmbajtje propagandistike, të cilën mediat më pas e transmetojnë si lajm.
——————————————————————————–
Një pasqyrë për të ardhmen
Gjetjet e raportit final të ODIHR-it shkojnë shumë më thellë se thjesht dokumentimi i ditës së zgjedhjeve. Ato na ofrojnë një diagnozë të qartë se si sfidat sistemike të demokracisë shqiptare ushqejnë njëra-tjetrën. Fusha e pabarabartë e lojës, ku pushteti shtetëror përdoret për avantazh partiak, përkeqësohet nga një sistem financimi i parregulluar dhe një hapësirë mediatike e kapur, duke krijuar një cikël vicioz ku paratë e pakontrolluara blejnë vizibilitet të pakontrolluar. Në të njëjtën kohë, mosbesimi i thellë politik që sabotoi potencialin e teknologjisë zgjedhore është i njëjti mosbesim që ndezi konfliktet mbi votën e diasporës.
Këto nuk janë probleme të vogla teknike, por çështje thelbësore që përcaktojnë cilësinë e demokracisë sonë. Raporti i ka identifikuar dhe i ka vendosur ato bardhë mbi zi. Tani që këto probleme janë nxjerrë në pah qartësisht, pyetja që mbetet është: a do të ekzistojë vullneti i duhur politik për të ndërmarrë reformat e nevojshme përpara se cikli i ardhshëm zgjedhor të fillojë?
Të Vërtetat Surprizuese që Raporti Ndërkombëtar Zbuloi për Zgjedhjet e 11 Majit 2025 në Shqipëri
