Lajmi që pritej prej kohësh më në fund u bë realitet: arti i të luajturit, të kënduarit dhe ndërtimit të lahutës u përfshi zyrtarisht në Listën e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të UNESCO-s, në nevojë për mbrojtje urgjente. Ky vendim historik nuk është thjesht një certifikim ndërkombëtar — është njohja më e lartë që mund t’i jepet një tradite që ka mbartur mbi shpinë kujtesën, mitologjinë dhe shpirtin e një populli.
Është një triumf kulturor, identitar dhe emocional për të gjithë shqiptarët, ku do që jetojnë.
Një trashëgimi që vjen nga mjegulla e shekujve
Lahuta nuk është thjesht një instrument muzikor me një tel. Është një objekt i shenjtë artistik e narrativ, i ndërtuar me dorë, zakonisht nga druri i arrës, ahut apo bungut. Është një vegël që i ka mbijetuar kohës sepse e ka pasur një mision: të tregojë histori.
Prej Malësisë së Madhe, Dukagjinit, Rugovës, Drenicës, Plavës, Gucisë e deri në fiset e largëta të bjeshkëve shqiptare, lahutari ishte kronikan, poet, luftëtar i fjalës dhe kujdestar i besës. Ai rrinte në krye të odës, mes burrave që e dëgjonin të heshtur, ndërsa ai rrëfente trimëri, nder, beteja, gëzime, tragjedi — çdo gjë që mban gjallë një popull nëpër kohë.
Eposi i Kreshnikëve lindi dhe u përhap pikërisht përmes lahutës, duke bartur me vete përmes tingullit të saj të ashpër dhe të hijshëm virtyte të rralla: guximin, mikpritjen, besën, qëndresën, sakrificën dhe dashurinë për tokën.
Nga odat e gurta në listën botërore të UNESCO-s
Përfshirja në listën e UNESCO-s përbën një moment shumëdimensional. Së pari, ajo kthen vëmendjen botërore tek një traditë epike që rrezikonte të shtyhej drejt harresës për shkak të modernizimit, zhvendosjeve demografike dhe humbjes së praktikave tradicionale.
UNESCO nënvizoi disa arsye kryesore përse lahuta është pasuri unike:
1. Traditë e rrallë epike
Lahuta nuk është thjesht muzikë: është letërsi gojore. Çdo këngë e saj është një rrëfim, një dokument historik në formën më të pastër të artit popullor.
2. Transmetim i brezave
Ajo është mësuar jo nëpër shkolla, por në oda, oborre, festa e dasma. Fëmijët shikonin, dëgjonin, imitonin dhe kështu hyhej në këtë botë.
Sot, në qytete, këtë traditë po e mbështesin edhe kurse individuale, shkolla arti dhe festivale që i japin zë lahutarëve të rinj.
3. Përfshirja e grave
Edhe pse dikur lahuta konsiderohej “instrument i burrave”, sot ajo interpretohet edhe nga gra të reja, duke e zgjeruar dhe çliruar traditën nga kufijtë e së kaluarës.
4. Simbol i kujtesës kolektive
Çdo tingull i saj mban brenda historinë e një populli të vogël me zemër të madhe. Ajo është kujtesë e gjallë, arkiv pa letra, histori pa libra.
5. Ndërthurja e të vjetrës me të renë
UNESCO vuri në dukje se repertori i lahutës po evoluon: dikur fokusohej në legjenda dhe epope; sot përfshin edhe rrëfime personale, histori bashkëkohore, madje edhe përvoja të emigracionit.
Kjo e bën traditën të ndjeshme ndaj kohës, të gjallë dhe të pandalshme.
Gjurmë shekujsh që marrin frymë në realitetin modern
Ajo që dikur bëhej në oda të vogla malore, sot po shpërndahet në rrjete sociale. Video të lahutarëve të rinj marrin miliona shikime. Nxënës që jetojnë larg prej trojeve shqiptare mësojnë lahutën përmes internetit. Festivale lokale dhe kombëtare po rigjallërojnë interesin për instrumentet tradicionale.
Transmetimi nuk është më vetëm gojor — është global.
Dokumentari që shoqëroi aplikimin
Së bashku me vendimin, UNESCO publikoi një dokumentar të shkurtër që paraqet rrugëtimin e lahutës, mjeshtërinë e ndërtimit të saj, mënyrën e interpretimit dhe dashurinë e komuniteteve shqiptare për këtë traditë të lashtë. Dokumentari, vetëm 10 minuta, është një dëshmi e gjallë e faktit se si një instrument i thjeshtë ka shërbyer shekuj me radhë si mjet poetik, historik dhe identitar.
Një fitore që mbyll debatet dhe hap horizonte të reja
Ky vendim është gjithashtu një përgjigje e qartë për dekada polemikash në rajon lidhur me origjinën e instrumenteve të ngjashme dhe eposit heroik. Me këtë njohje, UNESCO vulos qartësisht se lahuta — ashtu siç njihet në traditën epike të shqiptarëve — është pjesë e identitetit tonë kulturor.
Kjo është një fitore jo vetëm në aspektin kulturor, por edhe diplomatik. Një fitore që na ribashkon me rrënjët, por edhe na hap dyer të mëdha për projekte, mbështetje dhe promovim ndërkombëtar.
Çfarë do të thotë kjo për Shqipërinë dhe shqiptarët?
Përfshirja e lahutës në UNESCO nuk është fundi i një rruge — është fillimi i një misioni të ri. Do të thotë se:
• duhet të investojmë në ruajtjen dhe dokumentimin e traditës,
• të mbështesim lahutarët e rinj,
• të krijojmë programe dhe festivale, të ndërtojmë ura mes diasporës dhe identitetit kulturor,
• të promovojmë artin tonë në botën moderne.
Pasi një traditë e vjetër mbijeton vetëm kur e marrin në dorë brezat e rinj.
Një instrument i vogël, një komb i madh
Lahuta është mbase vegla më e thjeshtë në pamje — një tel, një trup druri, një hark. Por është një instrument që mund të zgjojë gjithë malin me histori.
Dhe sot, me vendimin e UNESCO-s, ajo nuk është më thjesht një trashëgimi e shqiptarëve.
Ajo është tashmë pasuri e njerëzimit.
Një zë i vjetër që më në fund e dëgjoi bota. Një frymë shekullore që s’do shuhet kurrë.
Foto nga Google Images
Artikulli i përgatitur nga ACTVUSA
