Zhani Ciko lindi më 8 Dhjetor 1945. Ai u rrit në një mjedis me traditë artistike: babai i tij, Mihal Ciko, ishte një “Artist i Merituar”, ndërsa fillimet në violinë i mori që në moshën pesëvjeçare nga daja i tij — kompozitori i njohur Nikolla Zoraqi.
Pas përfundimit të konservatorit, në vitin 1967, Ciko u angazhua si violinist-solist dhe koncert-maestro në orkestrën e Teatri Kombëtar i Operas dhe Baletit (TKOB) dhe në Filarmoninë Shqiptare.
Por rruga e tij nuk iku pa sfida — në periudhën e regjimit komunist, Ciko u largua nga skena kryesore dhe u dërgua në një qytet të vogël, Patos, ku punoi si mësues muzike. Megjithatë, vetëm pak vite më pas u emërua pedagog i violinës dhe më pas drejtor i Liceut Artistik “Jordan Misja” në Tiranë, duke kontribuar në themelimin e sistemit të edukimit muzikor në Shqipëri.
Në vitin 1989 u bë Drejtor Artistik i Orkestrës Simfonike të Radio Televizioni Shqiptar (RTSH), për të reformuar jetën muzikore shqiptare gjatë 14 viteve.
Por ndoshta punët më të rëndësishme i bëri si drejtues dhe reformator i TKOB — në vitin 2003 u emërua Drejtor i tij dhe nën drejtimin e tij, u realizuan rreth 20 produksione të reja dhe 55 premiera operistike dhe baleti, duke ngritur standardet e artit shqiptar në nivel ndërkombëtar.
Në të njëjtën kohë, Ciko themeloi orkestrën e harqeve Virtuozët e Rinj të Tiranës dhe ansamblin AmrA — orkestra me të cilat mori çmime dhe vlerësime ndërkombëtare, si Çmimi i Parë dhe Çmimi i Madh i Bashkisë së Vjenës në një festival botëror, çmime në Belgjikë, Hungari, etj.
Si dirigjent, Ciko interpretoi dhe drejtoi një repertor të gjerë — nga operat klasike, kompozitorë europianë, deri te vepra bashkëkohore, duke sjellë për herë të parë në skenë disa prej veprave më të rëndësishme shqiptare dhe europiane.
Roli i tij në artin shqiptar dhe kontributi kulturor
Ciko është konsideruar “një mjeshtër i madh” i muzikës shqiptare — me një karrierë të jashtëzakonshme si violinist, dirigjent, pedagog dhe drejtues institucioni. Përmes aktivitetit të tij ai formoi breza të rinj artistësh — mësimet, pedagogjia, orkestrat, ansamblet dhe spektaklet nën drejtimin e tij frymëzuan shumë të rinj dhe kontribuan në zhvillimin e muzikës në Shqipëri. Edhe në periudha të vështira — kur regjimi e përjashtoi nga skena — Ciko nuk ndali; ai punoi në qytetet e vogla, ringjalli aktivitetin muzikor, duke dëshmuar se muzika dhe arti nuk mund të prangoset nga politika. Nën drejtimin e tij, institucione si TKOB dhe orkestrat shqiptare u afirmuan më fuqishëm — u hapën dyer për bashkëpunime ndërkombëtare, u realizuan premiera dhe produksione që sot konsiderohen pjesë e historisë sonë kulturore.
Gjatë periudhës së drejtimit të tij, skena shqiptare u pasurua me një numër të madh veprash të reja, duke përfshirë produksione të kompozitorëve vendas dhe klasikëve botërorë. Nën drejtimin e tij u sollën për publikun opera dhe balete shqiptare si “Dhoma”, “Një jetë në stuhi”, “Borana”, “Jeta është ëndërr”, “Lulja e Kujtimit”, “Skënderbeu”, si edhe baletet “Migjeniana”, “Lumi i Vdekur”, “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur”, “Delina”, “Caravaggio”, “Zorba”, “Arrëthyesi”. Përveç tyre, u interpretua edhe një repertor i gjerë ndërkombëtar nga autorë si Verdi, Puccini, Mozart, Donizetti, Bizet, Strauss, Bellini, Gershwin, Giordano, Offenbach dhe Wagner. Në total, me vizionin e tij artistik u realizuan rreth 20 produksione të reja dhe mbi 50 premiera operistike e baleti.
Vlerësimet për të janë të shumta dhe pasqyrojnë vetëm një pjesë të vogël të kontributit të tij. Ai është nderuar me tituj të lartë shtetërorë dhe artistikë si “Mjeshtër i Madh” në Shqipëri, dekorata austriake “Kryqi i Nderit për Shkencën dhe Artin”, titulli francez “Kalorës i Artit dhe Letrave”, si dhe “Ylli i Artë Akademik” nga Italia. Ka marrë gjithashtu tituj vendorë si “Nderi i Durrësit”, “Nderi i Patosit” dhe dekoratën “Naim Frashëri”. Përveç këtyre, ai është vlerësuar edhe për rolin e tij si President i Bordit të TKOBAP-it dhe si drejtues i disa organizatave të rëndësishme artistike në Europë.
Zhani Ciko është martuar me pianisten dhe pedagogun Rudina Ciko — marrëdhënia e tyre daton shumë dekada më parë, dhe ata ndajnë jetën e përbashkët prej shumë vitesh.
Në një intervistë të vitit 2025, Ciko ka deklaruar se, edhe pse nuk ka pasur fëmijë, jeta e tij është e mbushur me “studentë, të rinj dhe art” — duke sugjeruar se për të, arti dhe edukimi janë trashëgimia më e rëndësishme.
Zhani Ciko nuk është vetëm një emër në skenën shqiptare — ai është një kolos që ndërtoi ura midis traditës dhe modernitetit, midis izolimit kulturor dhe hapjes ndërkombëtare. Me violinën në dorë, dirigjentin në pulpiturë, dhe vizionin për të rinjtë në mendje — ai përfaqëson frymën e artit të përhershëm në Shqipëri. Trashëgimia e tij është dora që formoi talente, orkestra dhe institucione — dhe që la një gjurmë të pakthyeshme në historinë e muzikës dhe artit shqiptar.
Zhani Ciko është një nga ato personalitete që nuk i përkasin vetëm një epoke, por gjithë historisë kulturore të vendit. I lindur në një familje artistësh, ai e nisi jetën me violinën në duar dhe artin në shpirt, duke u rritur në mesin e mjeshtrave të mëdhenj shqiptarë. Falë talentit të lindur dhe punës së palodhur, Ciko u bë një figurë qendrore e muzikës së kultivuar, një udhërrëfyes për brezat e rinj dhe një urë lidhëse mes traditës dhe modernitetit. Jeta e tij është prova më e pastër se artin nuk e ndal as koha, as rrethanat; ai është gjithmonë gati të ringrihet, të frymëzojë dhe të ndryshojë botën që prek.
Vepra e Zhani Cikos është një univers i gjerë, i mbushur me produksione, reforma kulturore, edukim dhe vizion. Nën drejtimin e tij, skena shqiptare u çlirua nga kufizimet e së kaluarës dhe u hap ndaj botës, duke sjellë dhjetëra premiera, vepra të kompozitorëve shqiptarë dhe kryeveprat e repertorit botëror. Ai ndërtoi orkestrat e para moderne të harqeve, formoi qindra të rinj, udhëhoqi institucione kyçe dhe u bë frymëzim për artistët që kërkonin të ngriheshin mbi rutinën. Kontributi i tij nuk matet vetëm me numra, por me ndikimin e pamatshëm që ka pasur në kulturën shqiptare – një ndriçim i heshtur, por i pandalshëm.
Dashuria dhe mirënjohja e publikut për Zhani Cikon janë të një natyre të rrallë. Ai është një artist që nuk kërkoi duartrokitjet, por i fitoi ato; nuk kërkoi lavdi, por e meritoi; nuk kërkoi famë, por e ndërtoi me punë të përditshme dhe me zemër të pastër. Sot, në 80-vjetorin e lindjes, publiku, artistët, studentët dhe të gjithë ata që e kanë njohur në skenë dhe jashtë saj, i japin atij nderimin që i takon: një falënderim për jetën që i ka kushtuar artit, për dashurinë që ka shpërndarë te të rinjtë dhe për trashëgiminë që mbetet e pavdekshme. Urime Maestro – qofshin vitet që vijnë po aq fisnike sa veprat që keni lënë në historinë tonë.
Foto nga Google Images
Artikulli i përgatitur nga ACTVUSA
